
2050: de film
Documentairemaker Eric Goens en regisseur Kristof Van Den Bergh (productiehuis Bargoens) brengen in maart 2025 de documentaire '2050' uit in de cinemazalen.
Quiz
Wie met de film aan de slag wil in de klas, kan alvast de algemene kennis testen via deze inleidende quiz.
Adrien de Gerlache
In '2050' volgen regisseur en cameraploeg Hélène de Gerlache, kleindochter van Adrien de Gerlache, tijdens haar eerste bezoek aan de Straat van de Gerlache, aan de westkust van het Antarctisch Schiereiland. Ze vertelt over haar jeugd en het leven van haar hele familie, dat doorspekt was van verhalen over, en souvenirs van, de epische reis van haar grootvader en zijn bemanning op het schip de ‘Belgica’ in 1897-1899.
In 1892 kondigde de jonge Belgische marineofficier Adrien de Gerlache aan dat hij een wetenschappelijke expeditie naar Antarctica zou ondernemen. Het zou de allereerste wetenschappelijke expeditie worden naar het continent, en dan nog wel een internationale. Het einddoel van de expeditie was het bereiken van de geomagnetische pool, die niet op de geografische zuidpool lag. Dit doel heeft de Gerlache niet bereikt, maar hij haalde de geschiedenisboeken met een heel ander unicum: de allereerste Antarctische overwintering!
Kom alles te weten over deze epische reis via deze goed gedocumenteerde story map van de Koninklijke Bibliotheek van België.
Krijg je er niet genoeg van?
Kom dan gauw terug, want we zullen binnenkort een Podcast lanceren over het avontuur van de Belgica en het huidige Belgisch-Antarctische wetenschappelijke onderzoek.
Het onderzoek van Eric Rignot
Ijskap – ijsplaat – zee-ijs
De ijskappen van Groenland en Antarctica bevatten respectievelijk ongeveer 3 en 30 miljoen kubieke kilometer ijs. Als deze volledig zouden afsmelten, zouden ze respectievelijk 7 en 58 meter toevoegen aan de huidige zeespiegel.
Een ijskap kan je vergelijken met een gigantische samengestelde gletsjer, die een groot oppervlak bedekt en in alle richtingen wegstroomt van het centrum van het continent richting kustgebieden. In het hoge, centrale deel van de ijskap groeit deze aan door sneeuwval. De sneeuw stapelt zich op, transformeert in ijs, en schuift onder het eigen gewicht richting kustgebieden, waar het ijs steeds sneller stroomt. Aan de kust komt het ijs in contact met het zeewater, en breekt het ofwel af in ijsbergen, ofwel stroomt het nog een eindje door over het water heen. Dat drijvende ijs heet een ‘ijsplaat’ en speelt een belangrijke rol in de dynamiek van de ijskap: ijsplaten vertragen namelijk de uitstroom van de gletsjers in de zeen ze vormen als het ware een kurk op een fles. Als zo’n ijsplaat in stukken breekt, krijgen de gletsjers op het land echter meer vrij spel om de zee in te stromen, en gaat de ijskap sneller massa verliezen. Ijsplaten zijn dus een belangrijk onderdeel in de dynamiek van de ijskap en de zeespiegelstijging.
In Groenland monden veel gletsjers uit op het land. Zij smelten vooral af aan hun oppervlakte, door warmere luchttemperaturen. In Antarctica, daarentegen, stromen de gletsjers vaker het water op, en wordt het continent omzoomd door ijsplaten. Sommige zijn zo groot als Londen of Luxemburg, andere zijn groter dan heel Frankrijk. Die ijsplaten worden voornamelijk van onderuit aangevreten: een warmere oceaan zorgt voor een uitdunning en dus verzwakking van de ijsplaten.
Grondlijn
Het ijs van een ijskap wordt naar de oceaan gekanaliseerd via ijsstromen of gletsjers. Die monden, zoals hierboven beschreven, uit in ijsplaten. Het punt waarop het ijs van het land over de zee schuift, heet de grondlijn of ‘grounding line’. Die lijn is dynamisch: ze verschuift zeewaarts als het ijs dikker wordt, en landwaarts als het ijs van de ijsplaat dunner wordt. Vooral in West-Antarctica, waar de hele ijskap eigenlijk op land rust dat geheel onder de zeespiegel ligt, speelt deze dynamiek een belangrijke rol. Men noemt de West-Antarctische ijskap een ‘mariene ijskap’, en ze is extra gevoelig voor de invloed van het zeewater aan de onderkant van de ijsplaten.
Soms steekt er onder een ijsplaat nog een ‘bergje’ uit de zeebodem uit. Als die berg of heuvel zo hoog is, dat het de ijsplaat raakt, heet dit een ‘Ice Rise’ of een ijsheuvel. Ijsheuvels hebben een stabiliserend effect op ijsplaten. Zowel de grondlijnen als ijsheuvels in de buurt van ijsplaten worden momenteel met extra aandacht onderzocht door wetenschappers in Antarctica. Zo is er ook Prof. Dr. Eric Rignot van de Universiteit van Californië en NASA’s Jet Propulsion Laboratorium, die aan de kust ten noorden van de Prinses Elisabethbasis radarmetingen doet langsheen de grondlijn van de Koning Boudewijn ijsplaat, vlakbij de Derwael ijsheuvel (genoemd naar de Belgische geodeet en landmeter Jean-Jacques Derwael, die in de jaren ’50 deelnam aan meerdere wetenschappelijke expedities naar de toenmalige Koning Boudewijnbasis en dito ijsplaat).
Belgische onderzoekers als Prof. Dr. Frank Pattyn, Prof. Dr. Jean-Louis Tison en hun teams hebben in de voorbije 10 jaar ook verschillende plaatsen op en langs de Koning Boudewijn ijsplaat geanalyseerd met radar- en andere technieken.
Meer weten?
Pattyn et al. 2012: Melting and refreezing beneath Roi Baudouin ice shelf (East Antarctica) inferred from radar, GPS, and ice core data. DOI: https://doi.org/10.1029/2011JF002154.
Berger et al. 2016: The control of an uncharted pinning point on the flow of an Antarctic ice shelf. DOI: https://doi.org/10.1017/jog.2016.7.
Berger et al. 2017: Detecting high spatial variability of ice shelf basal mass balance, Roi Baudouin Ice Shelf, Antarctica. DOI: https://doi.org/10.5194/tc-11-2675-2017.
Charrassin et al. 2025: Bathymetry of the Antarctic continental shelf and ice shelf cavities from circumpolar gravity anomalies and other data. ISSN 2045-2322 (online).
Goldberg, 2020: Ice shelf buttressing.
Zhou et al. 2025: Reactivation of a subglacial channel around the grounding zone of Roi Baudouin ice shelf, Antarctica. DOI: https://doi.org/10.1029/2024GL112476.
Groenland: Swiss Camp
In honouring memory of Konrad 'Koni' Steffen
In 1991 installeerde de Zwitserse glacioloog Prof. Dr. Konrad (Koni) Steffen een allereerste Automatisch Weerstation (AWS) in ETH-CU camp, beter bekend als ‘Swiss Camp’ in Groenland. Het weerstation ‘GC-Net station #01’ groeide onder leiding van Prof. Steffen uit tot een heus netwerk (GC-Net: Greenland Climate Network), dat de hele Groenlandse ijskap.Swiss Camp werd een referentieplaats voor onderzoek en training, en werd een symbolische plek voor communicatie over het klimaat. Het netwerk werd financieel ondersteund door NASA, NOAA en de NSF, en kreeg steun van WSL en CIRES (Boulder, Colorado).
De automatische weerstations meten de luchttemperatuur (4 sensoren op 2 hoogtes boven het sneeuwoppervlak), relatieve luchtvochtigheid (op 2 hoogtes boven het sneeuwoppervlak), de windsnelheid en -richting (op 2 hoogtes boven het sneeuwoppervlak), luchtdruk, de hoogte van het sneeuwoppervlak (via 2 sensoren), inkomende & uitgaande kortegolfstraling, netto radiatie (lange & korte golflengte), temperatuur van de firn of het ijs op 10 dieptes onder het sneeuwoppervlak. (zie deze beschrijving van de L1-dataset van GC-Net).
Eerste bewijzen van klimaatverandering in de Arctische regio
Koni Steffen
Koni stierf op 8 augustus 2020 door een ongeval tijdens zijn veldwerk in Groenland, waar hij in een crevasse viel vlakbij Swiss Camp. In de recentste jaren is het ijs in die regio sterk veranderd, met meer en grotere crevasses als gevolg van een veranderend klimaat (zie ook Chudley et al. 2025). Prof. Steffen wordt door velen herdacht als een pionier in zijn vak, zoals bij de universiteit ETH in Zürich en bij het World Climate Research Programme (WCRP).
Meer informatie en data om mee aan de slag te gaan
Wil je als leerkracht GIS-oefeningen maken met de echte data van Swiss Camp? Deze kan je hier downloaden. Kies best voor de ‘Level 1’-data, dit zijn de gegevens die gecheckt en gekalibreerd zijn (de opkuis- en kalibratiemethoden zijn ook open beschikbaar op GitHub). Sinds 2022 worden de metingen overgenomen door de Geologische Dienst van Denemarken en Groenland (GEUS), die de data op deze pagina in Dataverse vrijgeeft.
Enkele wetenschappelijke papers die uit de Groenlandse datasets voortkwamen:
Hanna et al. 2008: Increased Runoff from Melt rom the Greenland Ice Sheet: A response to global warming. DOI: https://doi.org/10.1175/2007JCLI1964.1
Oehri et al. 2022: Vegetation type is an important predictor of the arctic summer land surface energy budget. DOI:
Hanna et al. 2020: Greenland surface air temperature changes from 1981 to 2019 and implications for ice-sheet melt and mass-balance change. DOI: https://doi.org/10.1002/joc.6771.
Vandercrux et al. 2023: The historical Greenland Climate Network (GC-Net) curated and augmented level-1 dataset. DOI: https://doi.org/10.5194/essd-15-5467-2023.
Hanna et al. 2012: Recent warming in Greenland in a long-term instrumental (1881-2012) climatic context: I. Evaluation of surface air temperature records. DOI: https://doi.org/10.1088/1748-9326/7/4/045404.
Papers die niet openbaar zijn:
Zwally et al. 2002: Surface melt-induced acceleration of Greenland ice-sheet flow. DOI: https://doi/org/10.1126/science.1072708
Het werk van Simon: het AWS netwerk bij PEA
De Princess Elisabeth Antarcticabasis
Geschiedenis
Van de Gerlache tot de Koning Boudewijnbasis, tot PEA.
Technologie: een doordacht ontwerp
qsdfqsdfqsdf
qsdfqsdfqsdf
Technologie: energieproductie
qsdfqsdfqsdfqsdf
qsdfqsdfqsdfqsdf
qsdfqsdfqsdfqsdf
Technologie: een slim netwerk
qsdfqsdfqsdf
qsdfqsdfqsdf
qsdfqsdfqsdf
Technologie: waterzuivering
qsdfqsdfqsdf
qsdfqsdfqsdf
qsdfqsdfqsdf
Andere stations in Antarctica
qsdfqsdfqsdfqsdfqsdfqsdf
qsdfqsdfqsdfqsdfqsdfqsdf - hoeveel? - en hoeveel "zero emission" zijn ze?
Niet in de film: ander onderzoek in Antarctica (verwijzen naar powerpoint presentaties?)